รัฐไทยในดินแดนไทย

• แคว้นโยนกเชียงแสน
• แคว้นหิรัญนครเงินยาง
• แคว้นพะเยา
• อาณาจักรล้านนา
• อาณาสุโขทัย
• อาณาจักรอยุธยา

แคว้นโยนกเชียงแสน (ประมาณพุทธศตวรรษที่ 12-16)

• เดิมชื่อ : นาคพันธ์สิงหนวัตินคร ต่อมาเปลี่ยนเป็นโยนกนครธานีศรีช้างแส่นและจึงเป็นชื่อ แคว้นโยนกเชียงแสน
• ตั้งเมืองที่ : เชียงราย ริมแม่น้ำกก
• การปกครอง : โดยกษัตริย์ ซึ่งองค์แรกคือ พระเจ้าสิงหนวัติมีกษัตริย์ปกครองถึง 45 พระองค์
• การรุกราน : ชนพื้นกล๋อมดำ

การสิ้นสุด

ถูกคุกคามจากอาณาจักรพุกาม และภัยธรรมชาติ เมืองจึงถล่มจมลงกลายเป็นหนองน้ำขนาดใหญ่ พระเจ้าไชยสิริอพยพคนไปสร้างเมืองใหม่คือ ไตรตรึงส์

แคว้นหิรัญนครเงินยาง (ประมาณพุทธศตวรรษ 16 - พ.ศ 1899)

• ชื่อแคว้น หิรัญนครเงินยาง หรือ ชยวรนคร,เมืองเชียงลาว , เหรัญญนครเงินยางเชียงแสน, นครยางคปุระ, เมืองท่าทรายเงินยาง  เป็นอาณาจักรหนึ่งในบริเวณที่เป็น ประเทศไทยและประเทศลาวปัจจุบัน
• ที่ตั้ง ปัจจุบันมักเชื่อกันว่าเมือง เงินยางคือเมืองเดียวกัน กับเมืองเชียงแสน
• เกิดเมื่อ ปูลาวจง หัวหน้ากลุ่มคนบนดอยตุง นำบริวารมาสร้างเมืองที่แม่น้ำกก ก่อตั้งราชวงศ์ลวจักราช
• กษัตริย์ : 25 พระองค์
• การขยายอำนาจ : ส่งลูกชายไปสร้างใหม่ และ ให้อภิเษกสมรสกับพระราชธิดารัฐอื่น เป็นการสร้างสัมพันธ์ทางเครือญาติ

การสิ้นสุด

พระยามังรายรวบรวมเมืองใกล้เคียง (อ้างสิทธิ์สายเลือด) สร้างเป็นเชียงราย (ราชธานีใหม่) ขยายอำนาจถึงสร้างราชธานีใหม่ในลุ่มน้ำปิง ยึดแคว้นหริภุญชัย (ส่งไส้ศึกไปอยู่) ไปสร้างเมืองเวียงกุมกาม (อยู่แถวเชียงใหม่) แล้วก็สร้างนพบุรีศรีนครพิงค์เชียงใหม่เกิดอาณาจักรล้านนา แคว้นหิรัญนครเงินยางกลายเป็นส่วนหนึงของล้านนาไป

แคว้นพะเยา (พ.ศ.1640-1881)

• ศูนย์กลางอยู่ที่ : เมืองพะเยา (เชิงดอยแม่น้ำอิง)
• เชื้อสาย : ขุนจอมธรรมเป็นเชื้อสายของปู่ลาวจง
• ความสัมพันธ์ : พระยางำเมือง เรียนวิชาสำนักสุกทันตฤาษีกรุงละโว้ร่วมสำนักกับพ่อขุนรามคำแหง อาณาจักรสุโขทัย และ พระยามังราย แห่งแคว้นหิรัญนครเงินยาง
• การรุกราน : พระยามังรายจะยึดพะเยา พระยางำเมืองเจรจา ยอมยกเขตแดน 500 หลังคาเรือนให้ต่อมาสหายทั้ง 3 พระองค์ทำสัญญาเป็นมิตรกันเมื่อพระยางำเมืองสวรรคตความสัมพันธ์ก็เสื่อมลง

การสิ้นสุด

หลังสิ้นเอกราช เมืองพะเยาปรากฏความสำคัญในฐานะส่วนหนึ่งของล้านนาในรัชสมัยพญาสามฝั่งแกน เพราะได้ส่งขุนนางที่มีฐานะเป็นอา ช่วยเหลือให้พระองค์ครองราชย์มาปกครองพะเยา และตอบแทนความชอบด้วยการกำหนดตำแหน่งเจ้าเมืองพะเยาเป็น "เจ้าสี่หมื่น" และในรัชสมัยพระเจ้าติโลกราช ทรงให้ความชอบแก่พระยายุทธิษฐิระ อดีตเจ้าเมืองสองแควผู้มาสวามิภักดิ์ให้การยกให้ครองพะเยา แต่กาลต่อมาเมือล้านนาได้ยึดครองนครรัฐแพร่และน่านแล้ว เมืองพะเยาจึงถูกลดบทบาทลง

อาณาจักรล้านนา

ยุคต้น 

• พระยามังรายสร้างเมืองเชียงใหม่ (ราชธานี) ลำพูนเป็นศูนย์กลางทางพระพุทธศาสนา และเชียงรายเป็นเมืองอุปราช
• ศาสนา : วัดเจดีย์เหลี่ยม(เวียงพุกาม) สร้างเจดีย์กู่คำหลวง พระอารามจัดกานโดม (วัดช้างคำ)
• การปกครอง : ทรงตรากฎหมายที่เรียกว่า “มังรายศาสตร์”
• สิ้นพระชมน์ : พ.ศ. 1854

ยุคกลาง 

• พญากือนาหรือพญาธรรมิกราช (กษัตริย์องค์ที่ 6 แห่งราชวงศ์มังราย) เข้าสู่ยุคเจริญรุ่งเรือง
• ล้านนาเจริญสูงสุด สมัยพระเจ้าติโลกราช (กษัตริย์องค์ที่ 9 แห่งราชวงศ์มังราย) ทรงขยายอาณาเขตอย่างกว้างขวาง ทำสงครามต่อเนื่องกับอยุธยาถึง 14 ปี
• ศาสนา : ได้สร้างวัดป่าแดง และวัดมหาโพธาราม (เจ็ดยอด) และจัดสังคายนาพระไตรปิฏกที่วัดนี้ใน พ.ศ. 2020 และอัญเชิญพระแก้วมรกตจากลำปางมาประดิษฐาน ที่เชียงใหม่มีการเขียนคัมภีร์ทางศาสนา รวมถึงตำนาน และ ชาดกแบบลังกา

ยุคเสื่อม 

• ในสมัยพระยาเกสครองราชย์จนถึงช่วง พ.ศ. 2102 (กษัตริย์องค์ที่ 12) เกิดความเสื่อมถอยและการตกเป็นประเทศราชของพม่า เหตุเพราะปัจจัยภายในความสัมพันธ์ทางเครือญาติลดความสำคัญลง ขุนนางมีอำนาจ กษัตริย์อ่อนแอ เศรษกิจตกต่ำ และการขยายอำนาจของราชวงศ์ตองอู

การสิ้นสุด

รวมประเทศ : พ.ศ. 2317 สมัยธนบุรี ผู้นำล้านนาสวามิภักดิ์ ต่อมาสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ล้านนาจึงกลายเป็นประเทศราชของไทยจนกระทั่งถูกรวมเป็นส่วนหนึ่งของประเทศไทยใน ค.ศ.2442 (รัชกาลที่ 5)

อาณาจักรสุโขทัย พ.ศ.1792-2006

ที่ตั้ง 

• ตั้งอยู่ที่ราบภาคกลางตอนบน บริเวณลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยาตอนบนและลำน้ำสาขา

การปกครอง

เนื่องจากเมืองที่พ่อขุนศรีนาวได้ปกครองถูกขอมสบาดโขลญ ลำพงยึดไว้ เจ้าขุนผาเมือง(ลูกชาย) จึงร่วมกันกับ พ่อขุนบางกลางหาวยึดคืนมา และพ่อขุนบางกลางหาวได้รับ การอภิเษกปกครองสุโขทัยโดยมีพระนามว่า “พ่อขุนศรีอินทราทิพย์"

ปัจจัยส่งเสริมสุโขทัย

ปัจจัยภายใน

• ทำเลที่ตั้ง : เป็นชุมชนทางการค้าขาย และเป็นจุดที่มีอารยธรรมพม่า มอญ และเขมรมาบรรจบกัน
• ความสามารถของผู้นำ
• ความสามัคคีของชาวไทย

 ปัจจัยภายนอก

• การเสื่อมอำนาจของเขมร
• การสร้างความสัมพันธ์กับจีนในรูปแบบบรรณาการ

เศรษฐกิจ

• เกษตร มีการสร้างนบคันกักเก็บน้ำ ฝาย คูคลอง เชื่อว่าเลี้ยงตนเองได้
• หัตถกรรม มีการทำเครื่องสังคโลก
• การค้า แบ่งเป็นการค้าระหว่างหัวเมือง กับ การค้าระหว่างประเทศ เชื่อว่ามีความเจริญรุ่งเรืองมาก

สังคม

• มีรากฐานจากเผ่าหรือชาวบ้าน
• นับถือพระพุทธศาสนา
• ประชาชนไม่มาก ติดต่อกันได้สะดวก ผู้นำดูแลอย่างใกล้ชิด ไม่ซับซ้อน

การขยายอาณาเขต

• สมัยพ่อขุนรามคำแหง
• สมัยพระมหาธรรมราชาที่ 1 ลิไทย
• ในสมัยสุโขทัย หัวเมืองต่างๆรวมกันอย่างหลวมๆความสัมพันธ์ขึ้นอยู่กับกษัตริย์แต่ละพระองค์นอกจากนี้ยังไม่มีเสถียรภาพในการปกครอง เปิดโอกาศให้แทรกแซงง่าย

ชนชั้น

• กษัตริย์
• เชื้อพระวงศ์
• ขุนนาง
• ไพร่ (ประชาชนทั่วไป)
• ทาส

การสิ้นสุด

เนื่องจากการแทรกแทรงทางการเมืองของอาณาจักรอยุธยาทำให้ถูกผนวกรวมกับอยุธยา

ปัจจัยภายใน

• การแก่งแย่งอำนาจของผู้นำ
• ความไม่เข้าแข็งของผู้นำ
• การถูกตัดเส้นทางการค้า

ปัจจัยภายนอก

•  การขยายอำนาจไปทางเหนือโดยกำลังทหาร การแทรกแทรงภายใน การสร้างสัมพันธ์ทางเครือญาติ ทำให้อ่อนแอ

อาณาจักรอยุธยา (พ.ศ. 1893-2310) ยาวนาน 417 ปี

เศรษฐกิจ

• เกษตร ส่วนใหญ่ปลูกข้าว รัฐมีรายได้จากอากรนา คือ ชาวบ้านจ่ายข้าวเปลือกให้รัฐเรียกว่า หางข้าว สมัยพระนารายณ์ทรงเปลี่ยนการเก็บข้าวมาเก็บเงินเรียกว่า “ไร่ละสลึง”
• การค้า เนื่องจากเป็นเศรษฐกิจแบบพอยังชีพ จึงค้าขายกันอย่างจำกัดกับต่างประเทศ รัฐใช้วิธีการผูกขาดการค้าโดยผ่านพระคลังสินค้า ต้องขายผลผลิตให้รัฐและรัฐจะเป็นผู้ขายสินค้าให้ต่างประเทศ
• การเก็บภาษีอากร ไพร่ หรือ ประชาชน ต้องเสียภาษีให้พระมหากษัตริย์ รัฐมีรายได้จากจกอบ ส่วย ฤชา ภาษีสินค้าเข้าและภาษีขาออกจากการค้าต่างประเทศ

ลักษณะสังคม

ระบบไพร่

• การควบคุมแรงงานตามระดับชั้น ให้มูลนายควบคุมไพร่ หากเป็นไพร่ที่ไม่มีสังกัดจะถูกส่งเข้าวัง (เป็นคนของหลวง) สังกัดกรมกองราชธานีขึ้นตรงต่อพระมหากษัตริย์
• การปฏิรูปสมัยพระบรมไตรโลกนาถ ทำให้เกิดไพร่หลวง และไพร่ที่มหากษัตริย์ทรงพระราชทานให้ขุนนาง เรียกว่า “ไพร่สม”

ระบบศักดินา

เป็นการจำแนกฐานะทางสังคม เพื่อกำหนดหน้าที่ความรับผิดชอบสิทธิ อภิสิทธิ์ต่างๆแบ่งออกเป็น 2 ชนชั้น คือ

ชนชั้นปกครอง

• กษัตริย์        
• ราชวงศ์ หรือ เจ้านาย
• ขุนนาง หรือ ข้าราชการ
• พระสงฆ์

ชนชั้นที่ถูกปกครอง

•  ไพร่ หรือ สามัญชน
• ข้าหรือทาส

อาณาจักรอยุธยา (พ.ศ. 1893-2310) ยาวนาน 417 ปี

ปัจจัยภายใน

• กรุงศรีอยุธยามรชัยภูมิเหมาะสม คือ มีแม่น้ำล้อมลอบ
• มีดินดีและท่าน้ำอุดมสมบูรณ์
• ตั้งอยู่บริเวณที่ราบภาคกลาง สามารถคุมทางคมนาคมหรือการค้าและเส้นทางยุทธศาสตร์เมืองอื่นได้

 ปัจจัยภายนอก

• ช่วงเวลานั้นเขมรหมดอำนาจ ไม่สามารถต้านทานทัพไทยได้
• การเมืองปล่อยเมืองลูกหลวงปกครองตนเอง
• เสียกรุงครั้งที่ 1 พ.ศ. 2112 ประกาศอิสรภาพใน พ.ศ. 2127 เสียกรุงครั้งที่ 2 พ.ศ.2310
• การเมืองเป็นแบบให้อำนาจแก่ขุนนางเท่าเทียมกับเจ้านายจนบางครั้งเมื่อพระมหากษัตริย์สิ้นพระชมน์ลงเกิดการแย่งชิงบรรลังก์ขึ้น ผู้ชนะจะได้เป็นพระมหากษัตริย์ และได้กำจัดผู้แพ้เช่นนี้จนสิ้นรัชสมัยอยุธยา

การสิ้นสุด 

ความเสื่อมอำนาจทางการเมือง มีการแก่งแย่งชิงอำนาจใหม่ในหมู่ขุนนางข้าราชการและพระบรม วงศานุวงศ์ความอ่อนแอของพระมหากษัตริย์ พระเจ้าเอกทัศน์ทรงขาดความสามารถในด้านการเป็นผู้นำ  กองทหารไม่ได้รับการฝึกฝนให้เตรียมพร้อมในการทำศึกสงคราม และมีปัญหาวินัยหย่อนยาน และ ไทยว่างเว้นจากสงครามมาเป็นเวลานาน ทำให้เกิดความประมาทในการป้องกันพระราชอาณาจักร เมื่อพม่า ยกกำลังมาล้อมกรุงศรีอยุธยาก่อนจะเสียกรุงใน พ.ศ.2310 และกรุงศรีอยุธยาถูกปิดล้อมทางเศรษฐกิจ โดยกองทัพพม่าทั้งจากทางเหนือและใต้ รวมทั้งต้องทำศึกระยะยาวนานนับปี ทำให้กรุงศรีอยุธยาเกิด ขาดแคลนเสบียงอาหารอันนำไปสู่ความอ่อนแอต่อกำลังทัพและผู้คนของไทย