สมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น

การสถาปนากรุงเทพฯเป็นราชธานี

• ที่ตั้งกรุงธนบุรีไม่เหมาะสม เพราะอยู่ในท้องคุ้ง น้ำเซาะตลิ่งพังอยู่เสมอ
• บริเวณพระราชวังเดิมของสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชคับแคบ ไม่สะดวกต่อการขยายพระราชวังให้กว้างออกไป
• ฝั่งกรุงเทพ ฯ มีชัยภูมิเหมาะเพราะมีแม่น้ำเจ้าพระยาเป็นคูเมืองทั้งด้านตะวันออกและด้านใต้ประกอบกับพื้นที่นอกคูเมืองเดิมทั้งด้านตะวันตก และด้านใต้ ประกอบกับพื้นที่นอกคูเมืองเดิมเป็นพื้นที่ลุ่มเกิดจากการตื้นเขินของทะเล ข้าศึกยกทัพมายาก

ปัจจัยที่ส่งเสริมความมั่นคงและเจริญรุ่งเรือง

• เป็นศูนย์กลางของอาณาจักรมีเส้นทางออกสู่ทะเล
•  มีลมมรสุมพัดผ่าน ทำให้มีฝนชุก
• มีแม่น้ำหลายสายไหลผ่านออกสู่ทะเลบริเวณอ่าวไทย
• พระปรีชาสามารถของพระมหากษัตริย์
• เป็นศูนย์รวมของการขยายตัวทางด้านวัฒนธรรม

การพัฒนาการเมืองการปกครอง

• พระมหากษัตริย์
• กรมมหาดไทย
• กรมกลาโหม
• กรมเมือง
• กรมวัง
• กรมท่า
• กรมนา

การบริหารราชการแผ่นดินส่วนกลาง

กรมมหาดไทย

• สมุหนายก (มียศและพระราชทินนามไม่ทรงกำหนดแน่นอน ที่ใช้อยู่ได้แก่ เจ้าพระยาจักรีบดินทร์เดชานุชิต รัตนาพิพิธ)
• ตราประจำตำแหน่ง (ตราพระราชสีห์)
• หน้าที่ : มีอำนาจบังคับบัญชาหัวเมืองทางเหนือทั้งทางทหาร และพลเรือน

กรมกลาโหม

• สมุหพระกลาโหม (มียศและพระราชทินนามว่า เจ้าพระยามหาเสนา)
•  ตราประจำตำแหน่ง (ตราพระคชสีห์)
• หน้าที่ : มีอำนาจบังคับบัญชาหัวเมืองทางใต้ ทั้งทางทหาร และพลเรือน

กรมเมือง

• เสนาบดี คือ เจ้าพระยายมราช
• ตราประจำตำแหน่ง : ตราพระยมทรงสิงห์
• หน้าที่ : ดูแลกิจการทั่วไปในพระนคร

กรมวัง

• เสนาบดี คือ พระยาธรรมา 
• ตราประจำตำแหน่ง : ตราเทพยดาทรงพระนนทิการ (พระโค)
• หน้าที่ : มีหน้าที่ดูแลพระราชวังตั้งศาลชำระความ

กรมท่า

• ฝ่ายการเงิน ตำแหน่งเสนาบดี คือ พระยาราชภักดี
• ฝ่ายการต่างประเทศ ตำแหน่งเสนาบดี คือ พระยาศรีพิภัฒน์
• ฝ่ายตรวจบัญชีและดูแลหัวเมืองชายทะเลตะวันออก ตำแหน่งเสนาบดี คือ พระยาคลัง
• ตราประจำตำแหน่ง : ตราบัวแก้ว

กรมนา

• ตำแหน่งเสนาบดี คือ พระยาพลเทพ
• ตราประจำตำแหน่ง : ตราพระพิรุณทรงนาค
• หน้าที่ : มีหน้าที่ดูแลนาหลวง เก็บภาษีข้าว และพิจารณาคดีความเกี่ยวกับที่นา

การบริหารราชการแผ่นดินในส่วนหัวเมือง

• หัวเมืองชั้นใน
• หัวเมืองชั้นนอก
• หัวเมืองประเทศราช

การบริหารราชการแผ่นดินส่วนท้องที่

จะประกอบด้วย หมู่บ้านหรือบ้าน แต่ละหมู่บ้านจะมีผู้ใหญ่บ้านซึ่งเจ้าเมืองแต่งตั้งเป็นหัวหน้า หลายหมู่บ้านรวมกันเป็นตำบล แต่ละตำบลจะมีกำนันซึ่งเจ้าเมืองแต่งตั้งเป็นหัวหน้า หลายตำบลรวมเป็นแขวง มีเจ้าแขวงเป็นหัวหน้า และหลายแขวงรวมเป็นเมือง มีเจ้าเมืองเป็นผู้มีอำนาจสูงสุดในเมืองนั้นๆ

การค้าภายในประเทศ

• ลักษณะเศรษฐกิจเป็นแบบยังชีพโดยผลิตบริโภคในครัวเรือน
• ผลิตสินค้าเพื่อบริโภคในครัวเรือน
• หากสินค้าเหลือจึงนำไปเสียภาษีอากรให้แก่ทางราชการ
• ผลิตสินค้าเพื่อแลกเปลี่ยนในชุมชน

การค้ากับต่างประเทศ

• อยู่ภายใต้การควบคุมของพระคลังสินค้าที่ผูกขาดกับต่างประเทศ
• สมัยรัชกาลที่ 3 มีการทำสนธิสัญญาฉบับแรกกับอังกฤษ คือ สนธิสัญญาเบอร์นีย
• สินค้าส่งออกของไทย เช่น ข้าว น้ำตาล พริกไทยเป็นที่ต้องการของพ่อค้าต่างชาติจำนวนมาก

สินค้าส่งออก

• ข้าว
• น้ำตาล
• งาช้าง
• รังนก
• พริกไทย
• กระวาน

สินค้าส่งออก

• ไม้สัก
• ไม้ฝาง
• ทองคำ
• ทองแดง
• เหล็ก
• ดีบุก

ศักดินาต่างๆในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น

• พระมหากษัตริย์ ทรงเป็นประมุขของราชอาณาจักร ทรงได้รับการยกย่องให้เหมือนเป็นสมมุติเทพ และทรงเป็นธรรมราชา
• พระบรมวงศานุวงศ์ เป็นเครือญาติของพระมหากษัตริย์ มีศักดินาแตกต่างกันไปตามฐานะ
• ขุนนาง เป็นบุคคลที่รับราชการแผ่นดิน มีทั้ง ศักดินา ยศ ราชทินนาม และ ตำแหน่ง 
• ไพร่ ราษฏรที่ต้องถูกเกณฑ์แรงงานใก้กับทางราชการทั้งในยามปรกติ และยามสงคราม และต้องสังกัดมูลนาย
• ทาส บุคคลที่ไม่มีกรรมสิทธิ์ในแรงงานและชีวิตของตัวเอง ต้องตกเป็นทาสของนายจนกว่าจะได้ไถ่ตัว
• พระภิกษุสงฆ์ เป็นบุคคลที่สืบทอดพระพุทธศาสนา ซึ่งได้รับการยกย่องและศรัทธาจากทุกชนชั้น